likilendirmeler II Fato stek: Kafede karlamamz gzel bir balangݍ oldu. Baladmz konumaya ayrntl olarak devam etmek keyifli olacak. Bu syleiye eitli alardan yaklamann anlaml olacan dߟnyorum. Bu sergi, sizin Trkiyede uzun zamandr Galeristteki sergileriniz dnda gerekletirdiiniz ilk kiisel serginiz olacak. Bu anlamda yaynnn da nemli bir konumu var. Sizinle yaplan syleilere, retiminiz zerine yaymlanan yazlara ve internet ortamnda sizin hakknzda kan bilgilere gz attmda, Trkiyede ok fazla bir tannrlnzn olmad, belli bal baz retimleriniz dnda bilgi sahibi olunmad dikkatimi ekti. Tnelde bulunan heykeliniz en fazla tannan ve zerine konuulmu olan iiniz. Bu dorultuda, bu syleinin ilerinizi, sizin retim dinamiklerinizi paylama amak anlamnda nemli bir yeri olduunu dߟnyorum. Sorularma balamadan nce eklemek istediim bir nokta daha var: Bu syleinin soru-cevap tekdzeliinde gereklemesinden ziyade; ileriniz, sanat yaklamlar, sanat retimi ve eitli kavramlar zerine gerekleen keyifli bir sylei olmasn anlaml buluyorum. Bu noktada kendimi sorularla syleiye ilk itkiyi veren olarak konumluyorum. Pek ok yazar, eletirmen ve kratr tarafindan heykel, fotoraf, video mediumlarn, enstalasyon, animasyon ve mdahale (intervention) dillerini kullanan bir sanat olarak tanmlanyorsunuz. Andrea Schliekerle yaptnz bir syleide, retiminiz yerdeitirme veya yeniden yerletirme, hareket ve engelleme zerinden tanmlanyor. Ben, sizin de birok syleinizde belirttiiniz gibi, retimlerinizi heykel olarak deerlendiriyorum. Heykel nosyonunu farkl mediumlar kullanarak amladnz dߟnyorum. Aye Erkmen: Evet, daha nceki birok syleimde de sylediim gibi rettiim eyin heykel olduunu dߟnyorum. Bu yaptm i; bir ses ya da bulunmu bir ta veya dans eden bir gen de olsa, bu retimlerimin herbirinin birer heykel ya da heykel zerine, dolaysyla sanat zerine bir retim olduunu dߟnyorum. F..: Heykel zerine almalarnzn en iyi rnei 1997 ylnda Mnsterde gerekleen sergi iin yapm olduunuz proje olsa gerek. Bu i, aslnda Mnsterdeki katolik kilise ile yapmak istediiniz bir proje sonucunda ortaya kmt. Kilisenin d cephesine aslmak zere yelkovan ve akrebin eit uzunlukta olduu bir saat nerisinde bulunmutunuz ve neriniz geri evrilmiti, bunun zerine ikinci bir neride bulunduunuzda, kilise sergi kratrleri ile balantya geerek, tekrar bir neride bulunursanz sizin kilise snrlar dahilinde hibir proje gerekletirememeniz iin kural koyacaklarn aklam, siz de bunun zerine kilisenin stnde havada bir proje yapmaya karar vermitiniz. Ve Ulusal Mzenin deposunda bulunan heykelleri belirli srelerle drt gn, bir hafta,... kilisenin karsnda bulunan mzenin atsnda sergilemeye karar vermitiniz ve bu heykeller Ulusal Mzenin deposundan alnarak mzenin atsna helikopterle tanmt. Helikopterle mzeye gelirken kilisenin zerinden geiyordu. A.E.: Mnster Sculpture Project 10 ylda bir tekrarlanan byk bir sergi, bir heykel sergisi. Bahsettiiniz proje de dorudan heykelle ilgili bir i. Heykelin fonksiyonlar, kendi i oluumu, heykelin konumlanmas ve tm bu edimler srasnda nasl bir sreten geiyor olduunu gz nnde tutarak mzenin deposundan ehire, mzeye, ehirden depoya geri dnen bir heykelin serveni zerine bir i yaptm. Heykelin mzenin zerinde konumlanmas, onun geldii yeri iaretliyor, mzenin zerinde belirli srelerle sergilenmeleri, orada beklemeleri bir sanat yaptnn mzedeki bekleyiine gnderme yapyor. Heykellerin ak havada tanmas onlarn geldikleri yere geri dnlerini de grnr klyor, nk her zaman bir geri dn var: Sanat yapt iin bir mzenin koleksiyonunda bulunmak onun sergilendii zamanlar dnda mzenin deposuna geri dnߟn de ierir. Bu anlamda bu i, bir sanat kurumunun ileyii, bir sanat yaptnn kurumsallama srecini de grnr klyor. ou ilerimde buna benzer bir ileyi sz konusu. retim, dߟncenizin sunuma dnmesi srecinde geirdii dnߟmle ve kazand katmanlarla oluuyor. F..: Ulusal mzedeki heykelleri, duraan bir slupta sunmadnz. Heykeller kapal aralarla bir yerden baka bir yere tanarak sergilenmek yerine, ehrin zerinde ak havada tanarak sergi meknlarna ulat. Bu retimi tanmlarken bahsini ettiiniz dnߟme bir rnek olabilir mi? A.E.: Tabii, sylediiniz gibi o heykel dorudan mzenin zerinde konumlandrlsayd, bu projenin anlam katmanlar daha az olurdu. Mzenin zerine tanmas, heykelin ya da sanat yaptnn bir yerden bir yere gitmesinin grnr olmas nemli ve bu proje zelinde reddedilmenin, yasaklanmann karsnda durmak anlaml oldu. Ayn zamanda helikopter ile tanmas, dorudan sinema tarihine gnderme yapyor: Fellini'nin "Dolce Vita"sna. in formu buradan esinlendi. Benim iin gemite yaplm, ncesi olan retimlerin de nemi var doal olarak. Helikopter sahnesi Fellininin Dolce Vita filminin al sahnesi. Filmde havuz kenarnda gnelenen kadnlar helikopter ile tanmakta olan sa heykelini grdklerinde tedirgin bir aknlk iine girer. Ayn reaksiyon, Mnsterdeki izleyici iin de geerliydi. Helikopterin kard gl sesi duyarak gkyzne bakanlar tanmakta olan bir heykel grdklerinde onun ne heykeli olduunu merakla kark aknlkla izlediler. Bu proje ile ilgin bir karlama ve balant dodu, filmdeki kadnlar ile Mnsterdeki izleyici arasnda bir birleme olutu. F..: zleyicinin helikopterle tanmakta olan bir heykel grd۟nde onun sanat eseri olduuna kanaat getirmesi bir heykelin bir yerden baka bir yere sergilenmek iin tanyor olduunu dߟnmesi olaslndan ok daha az. retimin srecini de grnr klmak ve hatta srecin retimin kendisi olmas kavramsal sanatla birlikte nem kazanm durumda. Sculptures on Air (Havada Heykeller) balkl bu iinizde hazr bir retim sunmak yerine sadece srecin ve ileyiin grnr olduu bir retim sz konusu. A.E.: Sreci ayrntlaryla ve plak olarak gstermekten bahsedebiliriz, nk bir sanat yapt paketlenmeden ve salam kasalarn iine konulmadan tanmaz. Tabii ki aykrlklar bu ii sanat yaptna dntryor. Benim iin dier nemli noktalar, bu i kapsamnda, bir sanat yaptnn bana gelenler! Koleksiyon paras olmak, gsterilmek, tanmak, izlenmek, dier bir sanat yaptnn yerine gemeyi beklemek, geri dnmek... gibi birok ey. Tabii beenilmek ve "gzel" olmak da bu iin paras... F..: retimlerinizdeki grsellik deinmek istediim konulardan biri. Btn ilerinizdeki estetiin incelikli aamalardan gemi olduunu dߟnyorum. Her sanat retiminin ya da her grsel rnn bir estetii vardr, bu estetiin davurumu o iin retmeyi amaladklaryla paralellik tar. Bu noktada estetik kavramnn st dzey beeni ile ayn olmadn, estetiin grsel formun dili olduunun altn izmenin nemli olduunu dߟnyorum. Sizin retiminizi incelikli bir estetik anlaynn rnleri olarak deerlendiriyor olmam baz ileriniz zerinden amlamak istiyorum. Innsbruckda bulunan Taxipalaisde 2003 ylnda gerekletirdiiniz Stoned balkl kiisel serginizden bahsetmek istiyorum. Bu sergideki iiniz Mnsterdeki iinizle paralellik kuruyor. Cam tavanl sergi meknna tavanda bir yerletirme yapmtnz. Innsbruck dalarndan seilen bir ta cam tavan zerine yerletirilmiti. Bu ta amorfluu ve boyutuyla gl bir estetik sunuyor ve dolaysyla gl bir duygu retiyordu. A.E.: Innsbruckdaki yerletirme iin kullandm ta, zellikle aranp, bulunup, seilmi olan bir ta. Benim iin o tan gl olmas gerekli. Nasl bir ta istendiinin resmi izilerek, yolland. Onlar Innsbruck'da, dalarda izimime benzer bir ta bulmaya altlar ve bana eitli ta fotoraflar yolladlar. Ben de bana yollanan rneklerden birini setim. Dolaysyla o meknda konumlanan ta herhangi bir ta deil, zerine allm ve baz seimler nedeniyle oraya getirilmi olan bir ta. Wim Wenders Easy Rider filminin neden ok iyi bir film olduunu ߚyle tanmlar: Easy Rider ok iyi bir film nk Dennis Hopper ok iyi bir ynetmen, Peter Fonda ok iyi bir senaryo yazar ve oyuncu, Lszl Kovcks ok iyi bir kameraman. Bence her aamada kaliteyi ya da kalitesizlii en etkili biimde gerekletirmeye almak gerekli. retim zerine ok almam gerekiyor. Yine de emin olmak olanaksz. Innsbruckdaki sergide herhangi bir tan etkisi ile seilmi bu tan etkisi ayn olmazd. Dߟncenizi etkili bir ekilde gstermeye alyorsanz, retiminizin her etmeni zerine dߟnmek ve almak gerekiyor. Bu sergide tehlike kavram nemliydi ve tehlikenin en tehlikeli ekilde alglanmas iin onu destekleyecek bir ta olmas gerekliydi. Bana yollanan rnek fotoraflarndan yaptm seimde o tan "gzel" bir ta olmas yani etkili bir ta olmas gerekiyordu ve o tan gc o sergiyi tehlikeli kld. F..: Estetik zerine ya da gzel kavram zerine konumak istiyor olmamn nedenlerinden biri de retimin estetiinin sorumluluk barndryor olmas. Sanat retimini bu bir sanat eseridir szyle tanmladktan sonra, o rnn bir sanat eseri olup olmad tartmas yerine, onun nasl bir sanat yapt olduu neler retip retemedii zerine tartmay daha anlaml buluyorum. Bu noktada o sanat yaptnn rettii estetik nemli bir noktaya tekabl ediyor. Sanatsal retimde algnn yeniden retimi, ncelikli olarak, sanat-rn-izleyici dzleminde gerekleiyor. Kar karya kaldmz her ey ve o her eyin algs sadece grp getiimiz bir an veya duygu olmaktan ok, tadmz, belleimizde yer eden bir algya dnߟyor. Bu nedenle kar karya kalnann hangi estetik eilimleri rettii nemli. A.E.: Hangi estetik eilimleri rettii yapacanz iin gereksinimlerine bal olarak deiir i bence etkili olmal, heyecan vermeli. zleyiciyi tetiklemeli, kendini gstermeli, ilgi ekmeli ve tabii ki tm bu edimlere olanak salayabilmek iin izleyiciye duygular ulatrabiliyor olmak gerekli. Bu duygularn sadece ho duygular olmas gerekmez, kt duygular ya da sknt uyandran duygular da olabilir. rnein, ben skc filmleri veya skc sanat eserlerini zellikle severim. Tum bu duygular iinde en az elenceli olan ve ok gzel duygular uyandran, en az ilgimi eker. zleyici iin salt hazdan ibaret bir grsellik olmamal. rnein mzik, sanat yaptna mzik eklediinizde, bu izleyicinin ilk anda houna gider, bir anlamda izleyiciyi tavlar. Tabii gerektiinde kullanlr, ben de birok kez kullandm, ama yine de ben, ilerimde ok gzel duygu vermekten, abuk beeniler retmekten kanrm. F..: Neden? A.E.: Mzik rnei ile devam etmek gerekirse, mzik herkesin kolaylkla balant kurabilecei, haz alaca durumlar yaratmada en etkili alan. Bir ie mzik ile elik ettiinizde izleyicinin ondan etkilenmemesi olanaksz. Ben de rnein, bir film etkileyici bir mzikle ve yol grntsyle balarsa, o filmi sonuna kadar beenirim, iyi bir film deilse bile, bu benim zayf noktam. Bu yzden biraz duygu smrsym gibi geliyor. F..: Yapttan alnacak olan hazz nceden hazrlama ve belirleme olarak tanmlayabiliriz belki de? A.E.: Evet. in esas ele aldklarn da arka planda brakma ihtimali de yksek oluyor. Mzii kullanarak yaptm bir ok i oldu. rnein Emre ve Dario isimli video calmam izleyenlerden her zaman olumlu tepkiler aldm. Srekli sergilere davet edilen, lkeden lkeye gezen bir i oldu. u an bile, birka sergide yer alyor. Videodaki mzik ve dans izleyiciyi tavlyor. Fakat o iin iaret ettii baka meseleler var. F..: Bu almay Ren Blockun kratrl۟n yapt stanbul sergisi iin, ulusallatrlan sanat pratiine eletiri olarak gerekletirmitiniz. A.E.: Evet, sergi sadece stanbullu sanatlardan oluuyordu. Bu almamda gen bir olan; Emre, beyaz, sonsuz fon nnde, iinde ska stanbul kelimesinin getii Franszca bir arkya dans ederek elik ediyor. stanbul arksnn orijinali Amerikal sanat Eartha Kitt tarafindan, bu videoda ise Italyan asll zmirli sanat Dario Moreno tarafndan seslendirilmekte. Diller, lkeler ve yerler birbiri iine gemi durumda ve bu karkln yan sra ark boyunca stanbul kelimesinin skclk derecesinde tekrarlanmas benim iin nemli olan kstaslard. Peki, bu bir stanbul sergisiyse, buyrun size stanbul der gibi... F..: Sanat retiminin ulusallatrlma ihtiyac sorgulanmas gereken ve sknt yaratan konulardan biri. skele sergisinden 10 yl sonrasnda da halen kar karya kaldmz bir durum. Ve alt izilmesi gereken nokta ise retimlerin farkl kaynaklardan beslenerek gerekleiyor oluu Emre ve Darioda olduu gibi. Ren Blockun gerekletirdii bir baka sergi ise 1995 ylndaki 4. Uluslararas stanbul Bienali. Orient-ation (Oryantasyon, yn belirleme) balkl bienalin konsepti, Batda ounlukla kullanlmakta olan oryantasyon kavramnn etimolojisi zerinden bugne bakmak zerine kuruluydu. Oryantasyon, orient kknden tremi olan ve konumunu belirlemenin Douyu belirleyerek baladn imleyen bir kavram. Bu sergide Wertheim ACUU balkl bir yerletirme yapmtnz. A.E.: Sanatnn ve sanat yaptnn durumu zerine bir i yapmtm. stanbulda byk bir sergi yaplyor ve 100den fazla sanatnn yaptlar birarada, birbirinin yaknnda sergileniyor. Her sanat yaptn en iyi ekilde gsterebilmek iin kendine yer bulmaya alyor. Bu ortamda, serginin balna da gnderme yapacak, hevesli bir i retmek istedim. Wertheim ACUU, Antrepoda zaten bulunan iki asansrden birini tamir ettirip, iini konteyner malzemesi olan oluklu metal levha ile kaplayarak, parlak bir giysi gibi, sergi alannn her iki katnda da kendini gstermeye alan bir ie dntrdm. Asansr srekli olarak iki kat arasnda gidip geliyor, her kattaki izleyiciye ayn anda kendini gstermeye alyordu. ok hevesli ve hrsl bir i. Sanat yaptnn byk sergilerdeki durumunu gsteren. F..: Bruce Nauman, sanat sorular sormaldr (art shall raise questions) diyor. Sizin retiminizde de izleyici birok soru ile kar karya kalyor. New Yorkda bulunan Sculpture Centerdaki kiisel serginizde, izleyici avludan, byk boyutta retilmi olan mayn imajlarnn zerinde yryerek sergi meknna geiyor. Sergi meknnda ise tavanda iki ayr renkte kuma ile yaptnz hareketli yerletirme ile kar karya kalyor. Mayn imajlar gerek boyutlar nedeniyle gerek sizin yeniden rettiiniz grntleri nedeniyle yar tannr yar tannmaz bir imge sunuyor. Hareketli yerletirme de birok soruyu beraberinde getiriyor. A.E.: Bence sanat yapt cevap vermemeli, yant olmamal ya da kolay bir cevap olmamal veya yant bilmemeli, gstermemeli ve hatta kendi cevabn da bilmemeli. Bilmemekten kastm retici olmamas, cevaplarnn tek olmamas. Ben baz eyler anlatyorum ve bu anlattklarm benim retirken kendime gre dߟndklerim. Sanat bilen kii olmamal, bu nedenle de cevap retmemeli, yantlar sunmaktansa sorular sormal. Eger dߟnceyi dntrmezseniz soru sormak veya sorular sordurtmaktan te kendi durumunu kantlayan ya da bir eyler reten bir konuma girersiniz. Sculpture Centerdaki sergide iki dzlem sz konusu: Sergi mekan ve avlu. Dolaysyla birbirine eit iki farkl alan, bu iki alanda, avlunun yerini, sergi meknnn ise tavann kullanmay setim. Sergi meknnn tavannda var olan yapy kullanarak buraya iki ayr renkte perde grnml kuma yerletirdim. Hareket eden bu yaplar, bir perdenin gerilip dierinin aa dmesi ve bu iki durum arasndaki geli gidilerle, sergi meknn her an yeniden tanmlyordu. Sergi meknnn avlu giriinden baka bir girii daha vard, o kapy da kullanlabilir klarak, perdelerin zaman zaman bu girii de engellemesini ya da yeni bir snr oluturmasn amaladm. ki giriten herbiri sergi iin farkl bir deneyimi olas klyordu. Perdelerin renklerini seerken, Pantone katalounun ilk sayfasndan bir scak bir souk renk kullanmay tercih ettim. Renk semek bana zor gelir. ok seenek var. Bu nedenle iin temelindeki dߟnceye ya da bir tesadfe ya da teknik bir detaya snrm. Burada kataloun temel renkler blmne snmam gibi! F..: 2006 ylnda Salzburgda d meknda Salzburgun meydanlarndan birinde bulunan iki bina arasna biri sar biri krmz ve dieri mavi olmak zere byk top konumlamtnz yaptnz The Gap isimli yerletirmenizde de ana rengi kullanmanzn sebebi yine bu seim mi? A.E.: Evet, ara renklere girdiinizde binlerce farkl renk ve kombinasyon olaslnz var. Bu noktada benim renk anlaym ve renkten aldm zevk iin iine giriyor ki ben bunun iin dnda kalmasn istiyorum. F..: Eer rettiiniz yapt sizin dߟncenizden kyorsa, neden zevkiniz de o iin bir paras olmasn? A.E.: Bu kiisel bir konu sanrm. Neden renkleri semekten, renk konusunda zevkimi yanstmaktan katm ben de bilmiyorum. Belki buyurucu olmak istemiyorumdur. Renk konusunda kendimi tamamiyle darda tutmak istiyorum, binlerce renk arasndan bir tanesini semek byk bir sorumluluk, bence. Belki de bu noktada sorumluluk almak istemiyorumdur. F..: stanbul Modernde Gemis Zaman imdiki Zaman sergisinde, stanbul Modernin d cephesindeki ismi zerine yaptnz kaplamada altn sars kullandnz. Bu rengi semenizdeki unsur neydi, altn sarsnn ihtiam temsil etmesi, albenili bir grsellii olmas m? A.E.: David Elliot ile Rosa Martinezin yapt Gemi Zaman imdiki Zaman sergisi, stanbul bienali kratrlerini davet ederek gemi bienallerden sanat nermeleri zerine kurulmu olan bir sergiydi. Beral Madrann beni nermesi ile sergiye davet edildim. Ve 3. Uluslararas stanbul Bienalinde yapm olduum, Aya rinideki pirin yerletirmeyi tekrarlamann anlaml olmayacana karar vererek yeni bir i yapmak istedim. Bu yeni iin eski i ile balant kurmas, ona gnderme yapmas nemliydi. Dolaysyla pirin levha yerletirmesinden altn sarsn yeni ie tamak istedim. Altn artrmas nkteli bir ihtiam; altn renginin bu yln moda rengi olmasyla gncelin tanmas gibi birok katman beraberinde getirdi. Tesadfn de nemli bir yeri oldu: O sralarda kendime aldm gm etein kuma kalitesi nasl bir kuma istediimi belirlememde etkili oldu. stanbul Modern olduka rzgrl bir alanda bulunuyor. Uucu, hafif bir kumala harfleri kaplamay ve kuman her esintide kprdanmasn, iip inmesini istedim. Kuma, bu i iin zel olarak yapld ve yine modaya uygun olarak harfler bzgl dikili ve bol kapland. Bir nevi harfler iin zel giysi haute couture rettim. F..: Son ylda gerekletirdiiniz kiisel sergilerinize baktmda, jaluzi kullanmnz dikkat ekiyor: Kubak Manzaralar, Awesome gibi sergilerde... A.E.: Jaluzilerle ilk defa stanbul/Galerist'te yaptm Kubak Manzaralar sergisinde altm. Sergiye ismini veren videodan yola karak mekn ikiye ayrmaya karar verdim. Mekn ortadan kenarlara doru alyordu, tek bir manzara seyreder gibi... Odann iki yanna bir oyuncak serisinden manzaralar setim: imenlik, dalk, O manzaralar byterek filmin gsterildii orta odadan yanlara doru, odann iki yanndaki odalara yerletirdim. O iki odann yanna alan meknlardan biri ehre, dieri ise Boaza bakyordu. Jaluzileri bu son iki odadaki pencerelerde konumlayarak deniz manzarasn ya da ehir manzarasn grme ve grmeme nerileri sunmak istedim. F..: Bu yerletirmeyi i mekn - d mekn diyalouna bir nerme olarak okuyabilir miyiz? A.E.: Tabii, bu bir oyun aslnda ve jaluzi sz konusu olduunda renk meselesi de iin iine giriyor, dardan grnen renkli pencereler oluyor, yan yana dizilmi renkler oluyor, ierden yine renkler, malzemeler ve alp kapanabilmesi, odann , duvarlarn kullanm gibi birok ey iie giriyor. Yeni Zelanda'daki Physics Room adl sanat meknnn ise herbiri farkl bir perspektife alan alt penceresi bulunuyordu. O sergide de yine renk endieleri, jaluzilerin kalnlk ve incelikleri de serginin belirleyenleri arasndayd.Galerie Barbara Weissda yaptm sergide jaluziler pencerelere uymuyordu.Her sergide kullanlan jaluziler o ehirde retilmi olanlard. Kubak Manzaralarn galeri sergisi olmas, o rnleri sata ak klyordu, ve o eserleri satn alan kii galeriye uyan fakat kendi evine uymayan bir jaluzi alacakt. Bir bakma galeriyi evine tamak zorunda kalp kendine uymayan bir "sanat yapt" alacakt. Barbara Weissda ise ikinci bir aamaya geildi. Jaluziler zaten galerideki pencerelerden kkt, dolaysyla koleksiyonerin evine uymayaca gibi, galeriye de uymuyordu. Biraz daha eit bir durum. F..: Bir meknn yarsn almay iki ayr lkede, Half of (Yarisi) Japonyada, Half of Each (Herbirinin Yars)Almanyada gerekletirdiniz. A.E.: Half of iimi 2000 ylnda Tokyoda bulunan Galerie Deuxde gerekletirdim. Galerinin meknna, meknn yarsn, yarsnn yarsn ve yarsnn yarsnn yarsn,... yerletirdim. Bu yerletirme Japon mimarisinde klandrma iin kullanlan Washi kd kullanlarak yapld. Galerinin be deiik boyda maketi tavana asld. Half of Each ise Berlinde bulunan Akademie der Kunstedeki bir grup sergisinde, sergi meknndaki dier be odann yarsn alarak kendi odama yerletirmemdi. Bu yerletirmede yar alanl yeni odalar yine tavana asld. Burada kullanlan malzeme yine ayn kt fakat konstrksiyon malzemesi, Japonya'daki ahap ubuktan farkl olarak uurtma malzemesi kullanlarak retildi. F..: Yarsn alarak, grlmeyen fakat hissedileni, deneyimleneni grnr klyorsunuz bir anlamda. Bu, Kantn sblim (sublime) kavramna gnderme yapyor sanki. Meknla birlikte mekna zg ve onun potansiyeli ile paralel altnz ilerinizde birok kavram farkl ilerde beden buluyor. Meknn nerdikleri, sunabilecekleri ile retim yapmay semeniz, Agambenin meknn potansiyelini tanmlayyla paralellik gsteriyor. Potansiyel sonsuz olaslklar deildir, her konumun, durumun potansiyeli; kendi altyaps, tarihi, bir dier deyile gemii ve imdisiyle tanmlanr. A.E.: Meknla alnca, mekna yeni bir ey tamadan, dardan bir ey getirmeden, sadece meknda olanlarla yetinmek houma gidiyor. Odalarn kendine zg ayrntlar, aykrlklar... Her meknn kendinde yapabilecekleri var. rnein Berlinde bulunan DAAD Galerisinde gerekletirdiim Das Haus adl sergide tek yaptm ey klar aaya indirmek oldu. Iklar asaya indirebilmek iin ek bir teknik alma bile yapmadm. Iklarn zerindeki kvrlms teller zaten aaya indirilebilmesi iin yeterliydi, sanki bekliyordu. DAAD Galerisindeki arka oda iin ne yapabileceimi dߟnd۟mde, sizin bahsettiginiz potansiyeli ortaya kararak, orada daha nce bir sinema sanatsnn yasam olduundan yola ktm. Bu da benim o oday, Henny Portenin filmini yerletirerek bir sinema arivine dntrmeme neden oldu. Bu ekilde zaten ariv odas olarak kullanlan odadan yeniden bir ariv odas oluturdum. 1999 ylnda Bonnda bulunan sanat mzesinde yaptm More or Less (ok ya da Az) isimli ite ise odalardan birinde bulunan gizli yk asansrn sergi boyunca hareketli hale getirdim. Asansr hafif ykselip bir platform oluturuyor, belli bir noktaya gelip tekrar alalp yerle ayn dzleme iniyordu. Bonndaki bu odann dier odalardan farkl byle bir potansiyeli vard. Bu nedenle bu oday setim. Asansrn burada olmasnn nedeni ise bu odann mzenin tam ortasnda olmas ve sanat yaptlarnn bu asansr ile tanarak bu odadan dier odalara tanmas. Bienal iin yaptm Wertheim ACUU gibi, hangi potansiyeli kullanacam nceden belirledim. Kunsthalle Bernde ise tavan tamamen cam olan sergi meknnda sadece yldzl blmleri krdm ve bu caml tavann zerindeki k almak iin kullanlan gizli oday atm. F..: Mekn ok gl olduunda, ierdiklerini kullanmanza, dntrmenize izin vermediinde, mekna dardan bir ey gtrmeyi tercih ettiinizi syleyebilir miyiz? rnein Ketty&Assam iinizde, Essendeki Kokerei Zollvereina iki kaplan gtrmtnz ve btn yaz o meknda bakclar ile geirmelerini salamtnz. Zollvereinin balkonlarndan birini de korunakl hale getirerek kaplanlarn dar kabilmesini, izleyiinin onlar bir telin arkasndan grebilecei ekilde planlamtnz. A.E.: O balkon aslnda kaplanlarn dary grmeleri, manzaray seyretmeleri iin ald. Zollvereina kaplanlar gtrmemin nedeni, belirttiiniz gibi meknn ok gl olmasndan kaynaklanyordu. Ate retilen bir meknd ve ate kadar tehlikeli, onunla rekabet edebilecek, onun gibi etkili bir ey gtrmem gerekliydi. Kaplanlarn gc ve tehlikesi ve bunun getirdii cazibe... Bu i yine bir tanma meselesi. Kaplanlar bu yere tandlar ve ay burada yaadlar, sahipleri ile birlikte. Bu onlar iin bir yaz tatili gibiydi. F..: Herhangi bir meknda bir sanat sergisi ya da retimi yapmadan nce mekna hassasiyet gstermenin nemli olduunu dߟnyorum. Herhangi bir sanat yaptn geici ya da kalc olarak barndran meknlarn belirli bir alt yaps ve davurumu var. stanbuldan rnek verecek olursak, bienallerde Yerebatan Sarncnn kullanlyor olmas, sanatlar iin olduka zorlayc bir durum tekil ediyordu. Olduka gl auras olan bylesi bir meknda ada sanat eserlerini konumlamak, o meknla ve direnciyle rekabet edebilecek kadar gl sanat yaptlar gerektiriyorduki belki o zaman o mekn da deiime urayabilirdi. A.E.: Gl olarak tanmladnz i grkemli ve byk boyutlarda olmak zorunda da deil aslnda, orada konumlanacak bir i gizli bir i de olabilir. F..: Sergi meknna tadnz baka elerden bahsetmek istediimde bir galerinin meknna tren raylar tam olduunuz aklma geliyor. (Ein Weg (Tek yol), ifa galeri, Bonn, 1994) A.E.: O sergide tren raylarn mekna tamam o sehirle dorudan ilgili. ocuklarn ryas sper oyuncak trenlerin (mrklin) Almanyann bu kk ehrinde yapldn rendim. Bu beni o meknda trenli bir i yapmaya itti. Bu trenleri kullanmak istedim. F..: Bir odada da filmlerden kareler gsteriliyordu. A.E.: Daha nce yapm olduum bir ii bu sergiye uyarladm. Bu i eitli filmlerden alnma kk blmlerden oluuyordu. Tren raylarnda gezen insan sahneleri. Asl sergi meknna yerletirdiim raylarn tad renkleri de katarak btn bu sahnelerin birlikte oluturduklar yeni bir film yaptim. Serginin ismi Arctic Monkeysin Choo Choo Train arksndan alnma. F.: Mekn ve uzam zerine yaptnz retimlerde, meknn kontrol (Portiport), yeniden tanmlanmas (Das Haus, Under the Roof), tehlike altna girmesi (Stoned), kstlanmas (945, Summertime) gibi birok kavram yeniden retiyorsunuz. A.E.: Tm bu sraladklarnz gerekletirmek iin meknda ok da byk deiikler yapmyorum. Meknlar kapatmak ya da blmek gibi bir isteim yok aslnda. 945 de mekn ap kapatyorum ama o da tam bir kapatma deil. Odann dar ve uzun oluu bu ii aryor gibiydi. Mekn benim kiisel bir problemim belki, yoksa izleyiciye, meknn olas dier yzlerini gstermeye alma gibi bir derdim yok. F..: Meknn kiisel probleminiz olmasn aabilir misiniz? A.E.: Meknla almay semi olmamn nedenlerini bilmiyorum, bu kendi kiiliimle ya da uzun sure stanbullu bir sanat olarak meknsz alma alkanlndan kaynaklanyor olabilir. Galeri ve sergi meknlarnn yetersiz olduu dnemlerdeki, ve belki u anda bile, yersiz yurtsuzlugun bir sonucu olabilir. Dier taraftan, mekn gz ard edilemeyecek bir ey. Daha nce yaptm bir ii, bir yerletirmeyi bir sergi meknndan baka bir sergi meknna ayn ekilde gtremiyorum. Ayn i baka bir yere rahatlkla gidebilecek gibi de olsa o mekna giderken deierek gidiyor. Mekn, iin kabuu gibi, o ii saklayan bir kutu gibi i ile birebir diyaloa giriyor. Bu deitirmenin nedenlerinden biri de kendimi skmamak ve tekrarlamamak olabilir. F..: Sanat retiminden bahsederken sanat yaptndan ve onun davurumundan da bahsetmek gerekiyor. Sanat eserinin kolay anlalr oluu ona tekdzelik katan ve kolay tketilebilir klan bir durum. A.E.: Bir taraftan da anlamak izleyiciyi mutlu klyor. Kar karya kaldm eyi anladm ve bununla ne yapmam gerektiini biliyorum, bu nedenle de ona sahip olabilirim duygusunu uyandryor. zellikle koleksiyonerler sz konusu olduunda Ѝok iyi koleksiyonerleri unutmak ve genelleme yapmak istemiyorum en ok satn alnan iler genellikle ne yapacaklarn bildikleri iler oluyor. Mesela bir bardak alyorsunuz ve bu bardakla su ieceinizi biliyorsunuz. Ne yapacanz tam olarak kestiremediiniz bir ii almak ya da beenmek daha byk bir cesaret gerektiriyor. F..: Sanat yaptnn hangi noktada zmleniyor ya da zmlenemiyor olduunu ya da ok katmanllnn boyutunu sezme asndan bilgi ve grsel birikimin gerekliliini de eklemek gerekir sanrm. Stuart Hall, her grsel retimin belirli bir kodlama ve kod zme zerinden gerekletiini, bu durumun salt sanat eserlerine zg olmayp herhangi bir obje iin de geerli olduunu sylyor. Bugn sanat eserine baktmzda ve onu evreleyen retimi gz nne aldmzda kodlama ve kod zme ilikisinin ounlukla iki boyutlu bir ortamda gerekletiini gryoruz. Gnmzde zellikle kavramsal ya da ada sanatn retiminde, sunumunda ve alglanmasnda beklentiler ve tutucu nyarglar rol oynuyor. Objenin nemi dߟncenin ve dnߟmn hassas temellerinin tesinde konumlanyor. Tabii ki bu konuda topyekn bir yargda bulunmak da iaret ettiim tutuculukla edeer bir tutum olur. Burada altn izmek istediim konu, tketebileceimizden fazla verinin retiliyor olduu bir ortamda bilgi retmeye zorlayan sanat yaptlar annda haz veren sanat yaptlarndan daha donuk ve anlamsz olarak tanmlanyor. A.E.: Annda alnan haz zerinden de bilgi beklentisi sz konusu. Bir nkte ya da yaknma, baz politik ilerdeki sanatnn kurban konumunda olmas gibi durumlar hzl bir algy beraberinde getiriyor. Bu rnler izleyicinin znt, sevin, mutluluk, gibi primitif duygularna hitap ediyor; bu noktada o eserin anlalmak iin bilgi beklentisi gibi bir ihtiya ortaya kmyor. Bilgi zaten dz mesaj olarak yaptn iinde. Bu kadar bilgiye gereksinim duyulmayan durumlarda doal olarak unutkanlk da oluuyor. Daha nce neler retilmi, bir iin daha nce yaplm ya da yaplmam olduu gibi birok konu birbirine karm oluyor. Bu karkln yol aaca birok skntl durum sz konusu aslnda. rnein bir espri yaptnzda nceden yaplm ya da karnzdakinin bildii bir espriyi tekrarlamamanz gerekir, tekrarladnz zaman bu zaten izleyenler tarafindan bilinen bir aka ise sizi sama sapan bir durumda brakr. Komik bir durumdan bahsediliyor veya , daha nce verilmi bir bilgi sunuyorsunuz, yaknyorsunuz, zaten derdinizi herkes biliyor; ite bu noktada sanat yaptnn dntrme potansiyeli ortadan kalkyor. Medyann diliyle ayn dili konusmak gibi, ya da belgesel kanallarndaki belgesellerle ayn retimi yapmak gibi veya standup komedi programlarndaki ksa sreli elencelikler gibi. Sanat retiminin bu rnekler ile yarmaya girmesi kolay deil. F..: Sanat tarihini bilmenin en byk faydalarndan biri entellektel anlamda daha geni bir alnt yapma kapasitesine sahip olmak deil, gznz eitmek, reteceiniz grselliin ve algnn farkndaln arttrmak olduunu dߟnyorum. Belleksizlik belirli bir tarihe ya da akma bal olmamak deil, dn ve bugn belirlememi olmak anlamna da geliyor. Gnler ve dnemler ard arkasna geldiinde bir bellek ve tarih kendiliinden oluuyor aslnda. Sanat eitimi de, gzn eitimi de, tarihinin bilinmesi gibi tek boyutta gereklemiyor. Sizin sanat eitimi verirken ele aldnz metodlar nelerdir, bir sanat iin sanat eitimi vermenin katklar nedir? A.E.: Bir sanat iin uzun sre eitmenlik yapmak iyi deil aslnda. Belirli zamanlarda, aralklarla yapmak ok keyifli ve gzel. Genlerle birlikte oluyorsunuz, onlarn nasl dߟnp, nasl yaadna tank oluyorsunuz. Sanat retmek her trl sanat yaptna kar tahammll olmay da beraberinde getiriyor. Her renci bir fikir ile geliyor, her fikri, dߟnceyi ayrntl bir ekilde dinleyip, anlamaya ve deerlendirmeye almak ve son derece anlayl olmak gerekiyor. rencinin nceki retimlerini de bilmeniz gerekiyor. Yani herhangi bir sanaty deerlendirir gibi. En ok bu dߟncenin grsel bir dil kazanma srecinde eitmen renciye yardmc olabiliyor. Aradaki durumda, renci ile eitmenin durumu iki kiinin birbirine dokunmas gibi, uzun uzun konuulup, oradan bir biime ulaabilmek. Bir sanatnn uzun sre eitmenlik yapmas, srekli eitli fikirlere ak olmas, onlar anlamak ve anlayl olmasn beraberinde getiriyor ki, buna bir de kendi dߟndkleri eklenirse ok yorucu olabiliyor. F..: Dߟnceler arasnda kalmak, dߟn iinde skmak sanat retiminden uzaklamaya da neden olabilir. Bir nevi dߟnd۟n dߟnyor olmann, retmeyi dߟnp, dleyip, retememenin, davuramamann tehlikesi. Tm bu sraladklarmzn yan sra dier bir sakncal ya da ikircikli durum rencinin eitmenine benzemesi, onun bir temsili haline gelmesi. A.E.: Bu durum benim rencilerim iin geerli olmad, fakat olduka sk rastlanan bir durum. rencilerimin beni tekrarlamas, bana benzemesi sanrm ok skc olurdu, hatta ok korkutucu! Benzeme, taklit etme gibi edimler dierine duyduunuz hayranlk sonucu edindiiniz eyler, ben grencilerimin bana hayranlk beslemesini hibir zaman istemedim. Eitmenlik kavram benim iin iki kiinin eitlik kurmas ve o eit alanda birlikte almas, fikir dߟnce alveriinde bulunmasdr. F..: Bu tutum verimli bir ilikinin kurulmas iin nemli bir duru. Sizinle eit olduunu hissettiiniz kiilerle daha farkl bir adan ve belki de daha rahat bir ekilde diyalog kurarsnz. Hayranlk ayn zamanda otoriter bir konumlanmann, otorite de sayg ve korku arasnda bir gelgitin rn. A.E.: Umarm hibir rencim bana hayran olmamtr. Bu hem benim hem de renci asndan olduka salksz bir iliki olurdu. F..: ada Sanat zerine yaymlanan eletiri yazlarnn ounluunda, sanatnn anlatmak istedii, yazar ya da eletirmen tarafndan aklanmaya allyor. Bu aba bazen okuyucu ile iliki kuramayacak cmlelerle gerekletirilmek isteniyor. Kesintili anlatmn, klasik tarzda betimlemenin nne geebilmek gerekiyor, sanat yaptn metinde yeniden retirken. Bu noktada sanat eserini, eletirmen deneyimlediince aktarmas anlaml olabilir, ya da bu yaklam bir k noktas... Hareket nosyonu zerinden ileyen ilerinizde orada olmak, mekn, hareket halinde olan objeleri, formlar deneyimlemek gerekiyor. zleyicinin mekna gelmesi, durmas, kalmas ve mekn terk etmesi, her sergi iin birincil bir yap. Kuckuck balkl serginizdeki dinamii ve o dinamiin mekn ve zaman ile olan ilikisini irdelemek gerekiyor. Gzlemliyor olmak. A.E.: Gzlemlemek belki ii daha iyi hissedebilmek iin gerekiyor, anlamaktan ziyade. F..: Anlam kavramaktan ziyade, zebrann, timsahn hangi zaman aralklarnda hareket ediyor olduunu gzlemleyerek nermeyi sezmek. Bu nermeyi deneyimlemek iin bile o meknda izleyicinin zaman harcamas, zamann o sergiye adamas gerekiyor. A.E.: rnein Kuckuck sergisinde, btn sergiyi hareket halinde ve tam olarak grmek istiyorsanz orada bir saat krkbe dakika geirmeniz gerekliki bunu yapmak her izleyici iin olanakl deil. O i, btnnn grlmesi mmkn olmayan bir i. Bir blmnn grlp formlnn anlalmas yeterli basit bir forml var: saat/zaman. Filmlerimde de bunu yapmaya alyorum. zleyiciyi bir yerde uzun sre kalmaya zorlamak gereksiz bence. Eer bir filmi bandan sonuna izletmek gerekiyorsa bu ya kiisel bir sergide ya da sinema ortamnda olabilir. Benim yapmak istediim ise izleyicinin filmle kar karya kald zaman olup biteni abuk anlamas ve istedii kadar kalmas. Mayn filmleri ya da Emre ve Darioda ve dierlerinin ou byle. F..: Byk apl sergilere ve ya bienallere baktmzda, son be ylda sergilere alnan ok fazla sayda video almas var. Bu da beraberinde uzun zaman aralklarnda sergiyi geziyor olmay getiriyor. ki gn boyunca sekizer saat o sergiyi grmek gibi. A.E.: Tm video ileri 8 saatte grlebiliyorsa, bu yine de iyi bir sre. Benim btn filmleri sonuna kadar izleyebildiim az bienallerden biri Dan Cameron'un yapt stanbul bienali, sergi dzeninin oryantasyonu ve ilginlii nedeniyle belki, yoksa her eyi, her filmi btnyle izlettirmek istei, izleyiciden byk bir ilgi talep etmek demek, ya da bunun yolunu bulmak lazm. Wertheim ACUU byle bir i, 'aman kimse beni karmasn' diyen. F..: Eitimin ve bellein neminden bahsettik. Bunun salt okuldan mezun olmak olmadn ya da ezbere dayal bir bellekten bahsetmediimizi belirtmek gerek. Gzn eitiminden, dolaysyla izlerken, gzlemlerken, retirken kaynak nitelii tayacak birikimi iaretliyoruz. lerleme farkl yaklamlardan, farkl bak alarndan haberdar olmak, kendi retimine eletirel bakabilmek belki de. A.E.: Her eyden haberdar olmak mmkn deil, bazen habersizlik de ilgin olabilir. Benim iin etrafta olup biteni bilmek, moda, tasarm, politika, vs... o srada olanlardan haberdar olmak nemli. Bu biraz da merak meselesi. F..: Politik kelimesi sanat retimine politik sanat ve politik olmayan sanat ayrsmndan girince ortaya sakncal bir resim ckyor. Her eyin politik olduu bilgisiyle yola ktmzda, sanat retimini dorudan politikas olan ya da gndermeler yaparak o politik durumu imleyen olarak belirlemek belki de daha anlaml. Ve tabii ki politik sanat kavram belleimize yerlemi durumda, bazen yaplara ve ileyie yeniden bakmak ve belki yeni tanmlarla onlar yeniden retmek daha salkl oluyor. Sizin Kudste yaptnz Let it Flow isimli iinizi dߟnd۟mzde, A.E.: Bu politik olmaktan ne anladm iyi anlatan bir i; politik mesajn dorudan, haber gibi aktarlmas yerine gizlenerek ya da dolambal yollardan geerek aktarlmasn kendi amdan daha etkili ve daha iddetli buluyorum. Bu szn ettiiniz ii (Let it Flow /Brak Dolasn) yapmak zere Kudse gittiimde, en fazla dikkatimi eken ey her tarafndan rzgr esen muhteem bir corafyann ortasnda oluumdu. Havadaki dolam kolayl, orada yaayanlarn yaamlar ile eliiyordu. Bu eliki ile ilgili bir i yapmak istedim ve melodram yaratmak istemedim. Oradaki zor ve ar ortam tekrarlamann bir anlam yok. Tam tersine "neeli" gzken, ama dolam zorluunun altn izen bir i yapmay dߟndm. Sergi mekn Osmanllar dneminden kalma eski bir su deposuydu, dolaysyla ukur bir aland. Drt bir yanndan rzgr alyordu. Ben de mekna dier sanat yaptlarnn arasnda bu rzgr yardmyla gezinebilecek yaklak insan boyutunda sekiz adet turuncu renkli top yerletirdim. Toplarn bir kenarda toplanma ihtimali vard, fakat yle olmad, dnerek meknda kprdanmaya, sanat yaptlarnn arasnda serbeste dolamaya baladlar. Bu Wertheim ACUUnun iki kat arasnda gidip gelmesi ve kendini gstermeye almas gibi sanat politikasna da dnebilecek bir i oldu. Bence i anlatlan eyi dorudan sylememeli. Anlatlmaya allana dair bir duyum, bir duygu uyandrmal. F..: Sosyo-politik kmazlarla ykl bir corafyada, durumlara dair dolayl bir grsellik sunmak, yeni bir bak as sunmak anlamna da geliyor. A.E.: Dier trl, o bulankln iine girmi oluyorsunuz. Ben dardan geliyorum ve o sularn iine girmek de yapmam gereken bir ey deilmi gibi hissediyorum. Birdenbire dardan geldiinizde turuncu top gibi aknla uruyorsunuz. F..: Toplarn o alanda serbeste dolaabiliyor olmalar, orada yasayanlarn gnde yaamlarndaki kstlamay iaretliyor. ܍inde olduunuz konumdan kp baka bir eyle karlatnzda, geri dnp baktnz kii yine kendiniz oluyorsunuz. Bir eyin, bir topun hareket ediyor olmas sizin hareketsizliinizi betimler hale geliyor. Meknda d etmenlere bal olarak hareket eden bir dier yerletirmeniz de Bis August. A.E.: Nehire yerletirdiim samandralarla galerideki toplar birbirine baladm. Burada Kudsteki iten farkl olarak, i arlkl olarak doa zerine kuruluydu. Tabii ierisi ve dars, galeri/sanat/mekn da iin iindeydi. Galerinin tam nehir kenarnda olmas az rastlanr, bir daha karlalmas zor bir durum, bir ans. Ben de bu ans sonuna kadar deerlendirmek istedim. Nehirdeki herhangi bir hareket, kprdanma, i mekndaki toplarn da hareket etmesini salyordu, dolaysyla darda olup biten fiziksel olarak galeriye yansyordu. Nehirdeki alt saatte bir gerekleen gelgit de toplar ykseltip alaltyordu. F..: Bu i benim iin ilikilendirmeleri grselletiren bir yapt. Bazen baz durumlar iine girdiimizde o durumlarn darsyla ya da evreleyenleri ile olan balantlarn grmyoruz, ya da her eyin birbiri ile balantl olduunu. A.E.: Evet Pilates gibi, her ey birbiri ile ilikili ya da birbirinin iinden karak, devam ederek hareket ediyor. F..: Giorgio Agamben, The Coming Community kitabnn rnek (Example) balkl blmnde, toplumun kendisini imajlar zerinden gerekletirdiini, bu imajlarn bir anlamda olunmak istenenin imgesi olduunu, bir dier deyile rnei olduunu, belirtiyor. Sanat retiminin ya da yaptnn o rnek olma olasln gz nne almak istiyorum. Kar karya kaldmz her eyin belleimizde bir yer edindii, bir duyu ve algsnn olduu gereiyle yaklatmzda sanat yaptnn nemli bir konumda olduunu, deiimi tetikleyebilecek en zgr alan olduunu dߟnyorum. A.E.: Umarm bu kadar olumludur, sanatn toplumdaki konumu. F..: Evet optimist olduumu dߟnmekte haklsnz, nceleri daha karamsar bir bak asna sahiptim. ncelikle kendi bak am deitirmenin, sanat zerine yeni bir yaklam retmek istememde byk bir etkisi oldu. A.E.: Umarm dߟnd۟nz gibidir. Tabii bazlar ve baz sanatlar iin bu geerli bir durum, fakat bu kiiler toplumun kk bir yzdesini oluturuyor. Sanat dier kltrel alanlarn ierisinde en az kiiye hitab eden ve en karmak olan alan. Ben sanat ve fen bilimleri arasnda benzerlik kuruyorum. ki dal iin de dardan gelen byk bir talep sz konusu deil. Siz ne istediinizi, neyi bulmak istediinizi aramak ve ortaya karmak zorundasnz. Beklentinin ve balangݍ noktasnn olmad bir alanda aratrma yapan bir bilim adam gibi, aznln ilgilendii bir konuyla urasyorsunuz. Bilim alannda iyimser yaklam somut karmlara ve rneklere dnebiliyor. F..: Bilim elle tutulur rnler vermesinin yan sra yanlabiliyor, hata yapabiliyor. A.E.: Aslnda sanat da yanlmak uzerine, sanat zaten batan yanlm bir kiilik. evresiyle, dnya ile olan ilikisinde yanlm bir karakter olduu iin sanat oluyor. Dorular arm birisi. Burada bahsini ettiim dorular rlatif dorular. F..: Bu anlamda yanlm olmak zgr klyor, hareket edebilmek iin zemin sunuyor. A.E.: zgrlk ve hareket edebilme insan sanat yapyor. Eitimci olmann artlarndan biri de sanat olan ile sanat olmaya alan kiileri ayrt edebilme yetisi kazanmak. Sanat olanlar, sanat retmekten baka bir ey yapamazlar; dierleri ise baka i alanlarnda da alabilirler. F..: Yanlan yanlmayan kendi tarafna ekebilir mi? (Tekerleme gibi oldu) A.E.: Olabilir, hatta yanlmayan daha da baarl olabilir. lerlemek iin kuraca ilikilerde daha iyi hesaplar yapabilir. Gnmzde bu ayrm birbirinin iine girmi durumda. Belki eskiden daha saf olan bir ortamdan bahsedebilirdik fakat imdi sanat dnyas sanlan kadar saf deil. Bu nedenle ok iyimser olduunuzu syledim. F..: yimserliim konusunda ayrntl bir deerlendirmeden geiyorum aslnda, henz gzlemliyorum ve iyimser kalmak istiyorum diyebilirim. retimlerinizin geici olmasn tercih ettiinizi, kalc sanat yapt retmekten kandnz belirtiyorsunuz. Bu noktada Tnelde 90l yllarda yaplan ve 2005 ylndaki stanbul Yaya Sergileri: 2de Kemal nsoyun heykelinizi strafor ile kaplamasyla ve birka kiinin bu yapy atee vermesiyle zarar gren heykeliniz - untitled (isimsiz), 1994, yeniden yapld. Bu konudaki tutumunuz nedir? A.E: Tnel heykelinin yeniden yaplmasnn birok nedeni var. Kemal nsoyun kaplamasyla zarar grmesinden nce Tnelde yaplan yol almas ve yenilenme plannda heykelin kaldrlmas sz konusu oldu. Benim haricimde bir grup sanat ve entelektel arkadam heykelin kaldrlmamas iin emek sarfettiler ve baarl oldular. Heykel yandktan sonra da yeniden yaplmas iin ok alstlar. Trkiyede benimle ve retimimle pek fazla ilgilenilmez, fakat bu heykel ile olduka yakndan ilgilenildi. Heykelimin yand serginin, kratrleri bu cumle icin ayse erkmenden onay almamiz gerekli sanirim heykeli icin iyelik eki kullanmak istemeyecektir .. de bu konuda ok destek verdiler. Tnel ve Beyolu benim doup byd۟m yer, bu yer iin yaptm heykel iin olduka byk bir ilgi ile karlanca yeniden yaplmasnda saknca grmedim. Ayn durum Berlinde bulunan Am Haus yerletirmesinde de sz konusu. Am Haus bir ay sreli bir sergi iin yaplmt. Sergi bitiminde, apartmanda yaayanlarn srar ile, bu iin apartmann bir sonraki yenilenmesine kadar kalmasna karar verildi. Yaklak 13 yldr yazlar orada duruyor. F..: Am Haus iiniz Berlin iin bir yapta olmu durumda. A.E.: Evet, orada oturanlar yol tarif ederken "mili evin sanda, karsnda...." diyorlar. Bu kadar kullanma girdii iin bu i belki de belirli bir zgrlk kazand. F..: Am Haus yerletirmesini Bilgi niversitesindeki Santral stanbulda getiimiz Eyll aynda alan Modern ve tesi balkl (1950-2000 arasnda Trk sanatn ele alan) sergide tekrarladnz. Bu yerletirmeyi tek sra halinde yeniden gercekletirmeyi neden setiniz? A.E.: Santralstanbuldaki sergi tamamen Trk sanat zerine belgeleyici bir sergi. Kratrler tarafindan sanatlarn ilerinin seildigi retrospektif bir sergi olarak tanmlamak uygun olur sanrm. Benden belli bal birka i istendi. Dil zerine bir i, video animasyon teknii kullanlan politik bir i, kiralk grnt kullanarak yaptm grsellik zerine bir yerletirme, mekn zerine bir dier i, olmak zere istenen bu ilerin, kratr tarafndan sanatsal pratiimi temsil ediyor olmas amalanyordu. D cephe yerletirmesinin tek sra olmasnn nedenlerinden biri binaya hibir ekilde mdahale edilemiyor olmas idi ki bazen bu tr kstlamalar iyi oluyor. Harfler binann d cephesinde bulunan girintinin iine yerletirildi. Olanaklar ve olanakszlklar benim iin balangݍ noktas olabiliyor. Sergide iimi konumlayacam alann kesin izgilerle belirlenmi olmas, hangi duvar kullanp hangi duvar kullanamayacam gibi durumlar beni kstlayarak nerede nasl bir i yapacak olduum kararn tesadflere brakyor ki ben bunu seviyorum. F..: Bir retrospektif sergisi olsa da o serginin kratrnn ve o kratrn seimlerinin, beenisinin serginin profilinin olumasnda nemli bir yeri var. A.E.: Bu sergide Kubak Manzaralar isimli yerletirmem de yer alyordu. Bu ok beendiim ilerimden birisi. Bazen baz ilerimi ok beenirim ve bu iler genellikle bakalarnn hi beenmedikleri olur. Fulya Erdemci (serginin kratr) bu ii seven az sayda kiiden biri. Kubak Manzaralar kiralk grntlerle yaptm ilerin en sonuncusu. Kiralk grntleri, sesleri daha nce ok kez kullandm, her defasnda baka bir formda. F..: Kavramsal Sanat tarihine baktmzda, objesiz sanat akmnn zellikle 60l ve 70li yllar arasnda olduka yaygn ve kabul edilmi bir tutum olduunu gryoruz. Objesiz sanatta, bir dߟncenin mutlak maddeye dnerek diyaloa gemesi deil, o dߟncenin kurulan, retilen form zerinden dߟnceyi iletiyor olmas durumu sz konusu. Sizin retiminizde objenin ve dߟncenin eit derecede nemi var. Projelerinizde veya sanat yaptlarnzda bu iki alann da ayrntl bir sreten getii okunuyor. Sanat rnnn de estetii ve davurumu dߟncenizi destekliyor ve dߟnceniz sanat rnn. kili bir diyalog ierisinde kendini yeniden retebilir klyor. A.E.: Evet, obje benim iin nemli, dߟncenin en acil anlatm formunu bulmak Bu formla dߟnce arasndaki ilikiyi bulmak benim iin de izleyen iin de her zaman kolay olmasa da. F..: Bu duruma bir rnek, Joseph Kosuthun Bir Sandalye ve Sandalye(One Chair and Three Chairs) isimli yerletirmesinin mze tarafndan satn alnmasyla birlikte girdii yapbozumu olabilir. Mze yetkilileri, yerletirmeyi hangi blmde depolayacana karar veremeyince; bir fotoraf, bir metin ve bir sandalyeden oluan yerletirmeyi e ayrarak sandalyenin fotorafn fotoraf blmne, sandalyeyi tasarm blmne ve sandalyenin szlk tanmn ktphane blmne kaldrmlar. Indian Elephant isimli iinizden bahsedebilir misiniz? A.E.: Bu ii Belika'daki Brugge ehrinde dzenlenen bir byk karma sergi iin yaptm. Brugge mzeleri, ikolatalar ve dantelleri ile nl ok turistik bir ehir. Her taraf dantel; kartpostallarn zerlerine bile danteller yaptrlm. zerinde fil grnts olan bu tr dantel kartlardan birini satn aldm ve bunu taklit ederek stnde deliklerden oluan fil grnts olan bir bask yaptrdm. Bu arada ehrin nfusu 15.000. Bask da bu adette baslp, Brugge ehrinde yaayan, kaytl olan herkese datld. Bebeklere bile! Herkesin bir 'sanat yapt' oldu. F..: stanbulda Yaya Sergileri: 2de de kabartma bask yapmtnz, Antik Nene ve Balk Ekmek. A.E.: Bremende de sokakta datlan el ilanlar rettim. Bremen mzkaclar masalndaki hayvanlarn fotoraflaryd. Bu hayvanlar stanbulda yaayan sokak hayvanlarndan setim. Horoz , kedi, kpek, eek. Bremende farkl gnlerde farkl hayvanlar datlyordu. Antik Nene iini ise anneannemin yannda yayan ve bizleri byten antik nenem iin yaptm. Bana her gn piramit pasta alrd, ald pastane buraya (Nianta) ok yaknd. Bu nedenle Niantandaki sokak sergisinde datld, yine el ilan olarak. Balk Ekmek ile de Karaky'de el ilan datma durumunu srdrmek istedim. F..: Sanat eserinin imzalanm olmas, ona bir taahhtname ekliyor, imzalanmamas onun o sanatnn ii olmad anlamna gelmiyor. mzalamak aslnda ok geni apl tartabileceimiz bir konu. Sizin yaklamnz nedir, zellikle Bruggeda yapm olduunuz 15 bin basky imzaladnz dߟnrsek? A.E.: mzalamak benim iin biraz zor. Ama duruma gre deiiyor, bazen imza da iin bir paras olabiliyor. Brugge'daki i gibi rnein. Orada bu 15.000 adet basky imzaladm. Bu kadar imzay atmak gn srd. Tam bir sanat yaptnda her zaman sanatsnn imzas vardr. Bu ehirdekilerin 'gerek' birer sanat yaptna sahip olmalarn istedim. F..: 15 bin imza, iin sreci iin performatif bir katman da barndryor. Orijinal kopya iliskisine de gnderme yapyor. Weather Symbols iinizi anlatabilir misiniz? A.E.: Weather Symbols Helsinkide Kiasma Sanat Merkezi'nin dzenledii "Under the Same Sky" isimli sergide gsterdiim i. Serginin genel konsepti: drt mevsim, drt sanat. Ben bana en yabanc olan zaman, iklimin en iddetli ve souk olduu k mevsimini setim. Bana nerilen meknlardan biri olan byk binann giriindeki drt pencereye drt ayr video projeksiyonu konumladm. 24 saat boyunca grlebiliyordu. Helsinkide k aylarnda gnn byk blmnn karanlk olmas buna yardmc oluyordu. Kudsde yaptm i ile biraz benzerlik gsteren, hava ile ilgili bir i yaptm burada da. Meterolojide kullanlan sembolleri havada olabilecek her trl durumun sembollerini arka arkaya dizerek, drt film yaptm. Bu filmlerde fark yalnzca montaj tekniklerinin farkndan geliyor; fade/swipe/cut...gibi. Filmler ayn anda balyor fakat bu tekniklerin zaman farkllklar nedeniyle birliktelikleri bir sre sonra bozuluyor ve srekli farkllaan bir koreografiye dnߟyor. F..: Barbara Weissdaki son serginizde harfler ve saylardan oluan bir yerletirme yaptnz. Btn harflerin ve 0dan 9a kadar saylarn mekna dald bir yerletirme. Weather Symbols iinizi hava sembollerinin hepsinin kullanld bir alma, Habenichtsi de dilin tm sembollerinin bir arada olduu bir alma olarak nitelendirdiimizde iki almanz da kavramlarn sembollerini deifre eden ve deifre ettii kavrama yapbozumu metoduyla yaklaan yaptlar olarak okuyorum. A.E.: Barbara Weissdaki sergide renk meselesi de iin iine giriyor. Benim iin harfler renklidir. A her zaman krmzdr, E her zaman koyu laciverttir. Bu sergi bu kiisel durumdan, kiisel renklerden oluan bir sergi. Kendi renklerimle ilgili bir i. Harfler kiisellestii zaman, zerine baska anlamlar yklenebilir. Bu benim iin ok kiisel bir sergiydi. F..: Barbara Weissdaki sergilerinizden konuurken iki serginizde de gm kullandnz. A.E.: Bu sergilerin galeri sergileri olmasndan kan bir ey bu, galeri - sanat yapt ilikisinden. Yaptn kendi iinde, kendi bana zaten deeri olmas ile ilikili bir i yaptm. Gm sanat yapt olsa da olmasa da deerli. F..: Kubak Manzaralar ile yzklerden oluan zinciri biraraya getirmenizin nedeni nedir? A.E.: Yzkler yine gmten. Birbirlerine balanarak zincir olup galerinin bir odasn kapatyorlar. O sergide iki trl kapatma var, biri zincir ile dieri duvar ile. Duvarla kapattm odann penceresine, dardan grlmek zere "Kk Arka Oda" yazdm. stanbul'da yaplan iki sokak sergisinde de el ilan dattm gibi, devam eden sergilerin ya da ayn meknda yaplan sergilerin devamll olmasn istiyorum. rnein Kunstmuseum Malmde iki kez sergi yaptm. lk sergide de, ikinci sergide de ayn duvar kullandm. Ayn mzede, ayn odalarda iki kez sergiye katlmann bir anlam olmas gerektiini dߟndm sanrm, ayn odalara girince ayn yere oturmak gibi. F..: Berlinde Am Haus dnda kalc bir yerletirmeniz daha var. Warm Benches (Ilk Banklar) elik borulardan oluuyor, nnde konumland termik santralin atk enerjisi ile snyor. A.E.: Evet kalc bir i, nk banklar hep orada, ayn yerde duruyorlar. Arkalarndaki termik santral, btn mahalleyi stt gibi bu banklar da styor. Burada ben kalc ama ayn zamanda iinde geicilii de saklayan bir i yapmak istedim. Bunun iin de termik santralin programna uydurdum banklar. Banklar sadece kn ve souk havalarda snyor, yaz aylarnda ise evlerdeki snmann durmasyla ayn anda banklarn stlmas da duruyor, banklara s verilmiyor. K aylarndaki scak banklar birer sanat yapt olma karakterine sahipler, scak olduklar iin, ama yazn normal birer banktan farkl olmadklar iin sanat yapt olma zelliklerini kaybediyorlar. F..: Yaptlarnzda isim, kendi bana bir boyut olarak beliriyor. A.E.: i isimsiz brakmama abas sanrm. simler zerinde gerekten ok dߟnyorum. Bazen de birbirini takip eden sergilerde olduu gibi ilikili olan sergilerde ayn tr isimler buluyorum. rnein Galerie Barbara Weissdaki sergilere gzel bir Almanca kelime bulma gelenei oluturdum kendi kendime: "habenichts", "habseligkeiten",... Burada kelimenin kulaa ho gelmesi nemli benim iin, isim ile sergilenenler ilgili olmak zorunda deil, isim de serginin bir paras oluyor. F..: smin de belirli bir yn tayin ettii, anlam katman hazrlad bilgisi kanlmaz bir gerek. John Berger Grme Biimleri kitabnda bunu Van Goghun tablosu rnei ile aklar. A.E.: Sergi ya da yapt isimlerinin birebir ilikilenmesini istemiyorum zaten. "Let it Flow", brak gitsin, kendi haline brak gibi simlerin de dolayl olmasna, isi ok fazla anlatmamasna dikkat ediyorum. rnegin Wertheim ACUU nedir? Wertheim bir asansr markas, peki ACUU? F..: ACUU, uzun bir cmlenin ksaltmas gibi duruyor ya da bir marka gibi. A.E.: Yerletirmede, asansrn iine yerletirdiim oluklu levha ile konteynrlarda kullanlan levha ilikisi Sergi binasnn dnda duran konteynrlardan birinin zerinde grd۟m drt harfi wertheima ekledim. Yerletirmeyi sadece Wertheim olarak adlandrsam dorudan asansre gnderme yapacakt, ACUUyu ekleyince isim soyutlat, anlamszlat. sim bir ii betimlemek yerine onun soyutlanmasna katkda bulunduunda anlaml oluyor, benim iin. stanbul'da Galerist'te sergilediim, oyuncaklardan yaptm plastik heykellerin ismi Buz ve Dier Yerler. Tm o heykeller oyuncak olduklarnda birer yerdi. Bir tanesi buzuldu, bir tanesi imen, bir tanesi allkt. Buz ve dier yerler dediimizde yer kelimesinden dolay heykellerin birer yer olduu ortaya kyor. Buzu scak bir renkte, turuncu renkte yaptm. Bu da ii adndan uzaklatrd. Bu uzaklama, benim bildiim fakat izleyicinin bilemeyecei bir ey. Ama kimse isimler zerine fazla dߟnmyor, o nedenle de problem olmuyor. F..: Evet, belki de haklsnz. Benim iin ismin grsellie katlmas yeni bir okuma yapmama olanak veriyor. in retimi ve anlam ilikisine dair bir a size sunulmu oluyor. Portikusda yapm olduunuz Portiport yerletirmesini ele alalm. Porti Portikusun ksaltmas, Port ise liman arm yapyor. A.E.: Port ayn zamanda kap anlamna geliyor. Portikusun kaps gibi kafiyeli bir ey yapmaya altm: Portiport. Robinson Crusoe kitabevinde yaptm iin ismi de Robkitti bunun gibi... F..: Kolonlarn arasna X n tarayclar yerletirmeniz, eitli makalelerde Portikusun kurumsallamasna bir eletiri olarak yaynlanmst. Ayn eletirel tutum Schirn Kunsthalledeki Durchaest-Srlsklam isimli iiniz iin de sz konusu olmutu. A.E.: Schirn Kunsthalledeki yerletirmeyi yapmadan nce Kosovadaydm. Btn sokaklar yaz olmasna karn amur iindeydi. Uzun topuklu gzel kadnlar, bir amurun zerinden dierine atlayarak, kirlenmeden gidecekleri yere ulamaya alyordu. Schirn Kunsthalle, prl prl bir sanat kurumu, her zaman neeli, k sergiler yaplyor. nl sanatlarn nl eserlerinin sergilendii mkemmel bir sergi mekn. O mkemmellii biraz bozmak istedim. Schirn Kunsthallenin giriinde yksek kolonlarn zerinde geni bir kubbenin bulunduu yar ak bir alan var. Kubbeden bu alana k szyor. amurlu, zorlayan bir giri yapmak istemitim, kubbe ve oraya yansyan gne ile ok fotojenik bir i kt. ܍erideki sergiyi grmeye gelenler bu alandan gemek ve ieriye amurlu girmek zorundayd. Mkemmel bir sergi alanna mdahale, sadece benim tarafimdan deil, her izleyici tarafindan srekli yaplyordu. F..: Portikusa X n kaps koymanzn nedeni nedir? A.E.: Bir sr nedeni var. Portikus, kinci Dnya Savanda bombalanm olan ehir ktphanesi. Savatan sonra ktphaneden arta kalan tek yap stunlardan oluan girii. Bu giri, Frankfurttaki sanat akademisinin giriimi ile, arka tarafna bir konteyner eklenerek sergi mekanna dntrlm. n tarafta grkemli bir giri, arka tarafta basit bir sergi mekn, bir beyaz kp var. Bombalanm bir yapnn iinde sergi yapma fikri, o dnem istanbulda yaadmz bombal saldrlar ve politik olaylar ve tm bu olaylarn nlemi olarak cafelere, toplu alanlara getirilen x n taramas yapan kaplar ve bir sanat yaptnn kendinde tamas gereken sanat politikas gibi konu balklar sralayabilirim. Hl o kaplardan geiyoruz, her gn birka kere. Bir de sanat yaptnn iinde tamas gereken riskler de sz konusu, bir sanat yaptn grmek iin o kaplardan gemek zorundasnz. O kaplardan geiyor olmak yapt koruyor ve siz de o yapttan 'korunuyorsunuz'. F..: Adm attnz meknn gvenli olduunu sylemesi mi adm atanlarn gvenli olduunu bildirmesi mi? A.E.: Sanat yapt belli baz riskleri tayor olmal ki o kaplardan gemek zorundasnz. ܍eride varolan baz riskler, o kapnn darya konumlanmasn gerektiren baz nedenler olmal. Sanatn da belirli riskler tadna gnderme yapyor. Otellerde o kaplarn olmas, ya daha nce bombalanms olmasndan,ya da tad risk potansiyelinin olmasndan dolay. Ve bu kaplardan getiiniz zaman vcudunuzu hissediyorsunuz, vcudunuz ses kartyor. Bazen zerinizde hibir ey tamasanz bile ses kartyorsunuz. F..: Kendini yanstma (self-reflexivity) da retimlerinizde gze arpan bir konu. 2001 ylnda Frankfurtta gerekletirdiiniz Shipped Ships iinizi dߟnd۟mzde, o projenin k noktas sizin deneyimleriniz ve beenileriniz, dleriniz zerinden gelimi olan bir proje. A.E.: Bebekten Hisara geen Defterdar vapuru ilk nokta olarak grnse de esas k noktas kratrlerin bana yollam olduu davet mektubuydu. Tahmin edilebilecek olandan daha byk bir bteleri olduunu ve nasl bir proje istersem isteyeyim gerekletirebileceklerini sylediler. Asl istedikleri hayalimde gerekletirmeyi istediim fakat bu olanak dnda baka hibir koulda gerekletiremeyeceim bir proje nermemdi. Frankfurtta gerekleecek olan bir proje iin nce ehri dߟndm: Frankfurt am Main, nehrin iki yakasnda kurulmu bir ehir, Frankfurtun corafi konumu aklma hemen Defterdar vapurunu getirdi, o vapur ile Bebekten Hisara gemekten, yolculuk srasnda ay imekten ok byk keyif alrm. Defterdar vapurunun Frankfurtta almasn, ayrca Avrupa'da bir ehirden, bir de uzaklardan iki vapurun da gelerek hep birlikte Main Nehri zerinde tarifeli sefer yapmalarn nerdim. Bu projeyi yolladmda dorusu bu iin gerekleebileceine inanmyordum. Fakat sonunda gerekleti, stanbul'dan Defterdar, Venedik'ten bir vaporetto ve Japonya'dan kk bir gemi byk gemilerle nce Rotterdam'a Rein nehrine daha sonra da Frankfurt'ta Main nehrine tanp, orada serbest braklp tarifeli seferlerine baladlar, kendi mrettabatlar ile, bir ay boyunca nehrin karlkl kylarna Frankfurtlular tadlar. F..: Gemilerin byk gemilerle Avrupay dolaarak Frankfurta seyahat etmesi bir geminin dlemeyecei, dleyemeyecei bir hayal. A.E.: Evet, geminin hayali gerekleiyor, sanki tatile kyor. Hep kendisi alrken ona hizmet edilmeye balanyor. Shipped Ships ismi de buradan kaynaklanyor: Baka gemilerle tanan gemiler... Mtevaz, suya yakn yzen bir Japon gemisi ve bir vaporetto ve Defterdar vapuru birdenbire Frankfurta geliyor. Bu geminin hibir emek ve enerji harcamadan baka bir gemi ile Frankfurta gelii benim iin bu projenin en nemli yanyd. F..: Yurtdnda en fazla tannan ilerinizden birisi Shipped Ships, etkisi ve iine katt izleyici profili ve yaps ile gerekten gereklesemez bir hayalin bedene brnmesi gibi. Hayalin ve ulamn, bir geminin baka bir gemi zerinde seyahat etmesi, baka sularda yzmesinin yan sra bu projenin sosyo-politik konumu da nemli. Vapurlar alanlar ile birlikte Frankfurta getirilmi ve bir ay boyunca Frankfurtta hizmet vermiti. Gmenlik konusunda uzman olan sosyolog Lena Inowlocki'nin sizinle yapt bir rportajda altn izdii noktalardan biri de vapur alanlarnn gmen kimlii altna girmeden baka bir lkede alyor olmalar. A.E.: Evet, misafir iߍi (gastarbeiter) kavram tersine dnm oluyor. Vapur alanlarna alma izni alnd, onlara Frankfurtta altklar sre boyunca maa baland. Ama onlar kendi gemilerindeydiler, misafir deildiler, tersine Frankfurtlulara ev sahiplii yapyorlard. Gemiler de sanki hep orada alyorlarm gibi rahat ve doaldlar. F..: Lena Inowlockinin yorumu, bu projenin destekleyicisi ya da kayna olan Deutsche Bankn yapm olduu tantm filmi iki ayr koldan retilmi olan yaklamlar. A.E.: Katalog iki blmden oluuyor, biri gemilerin Frankfurt'a kadar gelileri zerine, ikinci blm ise Frankfurt'taki almalar zerine. Gemilerle seyahat edenlerin, durakta kuyrua girenlerin, seyredenlerin bol fotograflar ile dolu, renkli bir katalog. Proje'nin kendisi gibi. ܍inde gerekten ok iyi yazlarn olduu bir katalog ayn zamanda. F..: Sanat zerine belirli bir tanmnz var m? Ya da etkilendiiniz akmlar, kendi duruunuzu tanmlarken izlediiniz sanatlar? Bu soruyu sormamn nedenlerinden biri de akademik bir heykel eitimi alm olmanz. A.E.: Eitim dnemimde sanat dnyasnda olup bitenin ok fazla farknda deildim. Ama yine de ok ansl bir dnemde oradaydm nk hocalarm Altan Grman ve adi alkt. Bu nedenle kendimi ayrcalkl hissediyorum, eitim asndan. Grman ve alkn sanata yaklamlarnn ve retimlerinin bende epey etkisi olmustur sanrm. Bir de Mimarlk blmnde Blent zer'in gsterdii dialar. Bu dialar genellikle d meknda sanat yaptlar idi ve belki de o dnemde sanatla ilgili tek grsel malzemeydi. F..: Sanat yaptna bir soyutlamann rn olarak yaklatmzda, ki soyutlama ilemi gnmzde her alanda vuku bulmu bir ileyi, onu amlamaya da balyoruz. Trkiyede soyut sanat denince akla soyut resim gelmesi bu amlamaya ket vuran nemli etmenlerden biri. Soyutlama bir figrn soyutlanmas deil, bir dߟncenin beden bulduu form zerinden ve form etkisiyle soyut kavramlara, dߟne, duygulanma iaret etmesi. A.E.: Soyut bir iin soyutlanm bir retim olmas gerekmiyor. O noktada soyutlama o ok katmanlla gnderme yapan, onu amlayan bir etmen olarak iliyor. Olduka figratif, grsel bir sanat yaptnn anlamnn soyut olmas gibi, o sanat yaptnn grselliinin mutlaka onun dߟncesi ile birebir olmamas gibi. Konutuklarmza paralel bir durum bu, ve belirttiimiz gibi yaptn kendisi cevabn tamyor, belki baz seyleri gizliyor ya da hibir zaman bulunamayacak cevaplar tayor olabilir. Buz ve Dier Yerlerde gerek bir soyutlama, soyut bir soyutlama sz konusu. Ama ok grsel bir malzemeden kyor bu soyut formlar ve izleyicinin o heykellerin neyin soyutlamas olduunu anlamas bilgi verilmeden neredeyse mmkn deil, anlamasna, bir cevap bulmasna gerek de yok zaten. F..: Bu plastik heykeller, oyuncaklardan bulduunuz manzaralarn byk lekte yeniden ve farkl renklerde retilmesi ile gerekletirilmiti. Ve izleyici manzaralarn gsterildii bir sergi fikriyle heykelleri izlediinde bir tr tekinsizlik hissiyat ile babaa kalyor. Bu tekinsizlik retimi, sanat yaptnn kendini yeniden retimini destekleyen bir olgu deil mi? A.E.: Evet o gvensizlik sorular sormaya ve yantlar aramaya itiyor. Neden bu obje ve neden bu form, bu bir klasik heykel mi, yla, glgesiyle... Bu plastik heykellerin sizin de belirttiiniz gibi ok basit bir forml var. Oyuncaklar satn alrken soyutlamann ilk adm gereklemi oluyor. Plastik heykellerde; iinde dier paralarla birletirilmedike kendi formunu ele vermeyen paralar olanlar setim, ya da daha nce yaptm bronz heykellerde iinde tadklar oyuncaa benzemeyen kalplar olan oyuncaklar setim. Burada zaten balangݍta izleyiciden gizlenmek istenen bir eyler var. Bronz heykelleri retirken esas araym bir form bulma abasyd ve o formu tesadflerle bulmak istiyordum. F..: Bir formu tesadfyle oluturmak kavram ok ekici ve iirsel ve ayn zamanda olduka da zor. A.E.: nk form retmek isteyip istememe arasnda gidip geliyorum, ikisinin arasndaki bir yolun nasl bulunabilecei... Bunun aresini ararken bronz heykelleri oluturma fikri ortaya kt. Daha sonra da bu plastik heykeller. F..: Kamusal alana hassas bir yaklamnz var. Kamusal alan kelimesi ok andrlm kelimelerden biri. Kamusal alan olmayan yerler bile bazen yle nitelendirilebiliyor. Syleimiz boyunca kamusal alan kelimesini kullanmadnz, ortak mekn, dars gibi kelimelendirmeleri tercih ettiniz. stanbulda iki kamusal alan sergisine katldnz, bu ikircikli durumda nasl zmler bulmay tercih ediyorsunuz? A.E.: ki sergide de form olarak ayn ii yaptm. Bir metropol her zaman bir eyler datr, bir eyleri gstermek ister. Bu sergilerde de o metropoln kalabaln, problemlerini, enerjisini veren hareketli bir ey yapmak istedim. lk sergide yaptm olduka kiiseldi ve serginin Nisantasnda gerekleiyor olmas kiisel ve romantik, biraz da hznl bir i yaptrd bana, kda baslm piramit pasta grnts datlyordu, bana yaplan cmertliin karl gibi bir ey... kinci serginin mekn Karakyd. Buras daha problemli bir blge, burasnn politik problemleri ile ilgili bir i yapmak istedim. Balk Ekmek grntl el ilanlar dattrdm. Bu da bu blgede yaplan balk ekmek yasaklamasna kar bir eydi. F..: Kamusal alan kavram da kendi iinde oldukca problemli. Kamusal alann nasl tanmland, beklentileri ve yant verdikleri, stanbul zelinde topyalam bir durumu var. A.E.: Evet, zellikle stanbul zor. Yaya Sergileri de en zor iki alanda yapld, hem de birbirinden ok farkl. Ben ilk sergideki davranm srdrmek istedim, ayn formla ama ok farkl anlamlarla. Bremen'de de el ilanlar dattm. Bremen'in problemleri de farkl, ar ssl ve bu nedenle yine ok kark ve ar. Bu tr ssl, kark alanlarda alrken ehre yaylmak ve bu karkla karmak, teslim olmak iyi oluyor bence. Sanat yapt sokaklarda dolayor. F..: Berlinde bulunan Hamburger Bahnhofda 2008 ylnda kiisel sergi ayorsunuz. Getiimiz gnlerde gazetede kan bir haberde baz fonlardan byk bteler alnd yaynland. Nasl bir sergi planlyorsunuz? A.E.: Eyll aynda Hamburger Bahnhofta, Ekim aynda ise Dsseldorfdaki K21de sergim olacak. Berlindeki serginin retrospektif olmas planlanyor. Yaptm ii tekrarlamaktan pek holanmyorum, o nedenle retrospektif sergisi iin yeni bir form bulmak istiyorum. Ayn ii tekrar gstermek skc. K21'de ise uzun sre kalacak ve o yerle ilgili bir i yapacam, yani yer ve zamanla... F..: Retrospektif sergiler bazen bir ev devi hissiyatnda oluyor. Retrospektif sergi iin davet edilen sanatlardan, o gne dek gerekletirdii btn ilerini gzden geirmesi ve en iyilerini, en tannm olanlarn, en gze gzel grnenlerini sergilemesi bekleniyor. Baz sanatlar ve yaptlar iin bu sorunlu bir durum tekil etmeyebilir fakat genellikle her eserin iine doduu bir ierik ve evreleyen bir yaps vardr; ve ounlukla retrospektif sergilerde bu yaplar, o ii olusturan etmenler geri planda braklyor. Yapt kendine yeni bir dayanak noktas oluturmak, yeniden anlaml klmak zorunda kalyor. A.E.: Daha nceden yaplm bir ii bir mekndan dierine gtrrken yeni yerine ve zamanna yerletirmek zaten benim hep yaptm bir ey. Bu nedenle retrospektif sergi iin nceki ilerimden yeni yerlerine yerleecek yeni iler, dier sergi iin ise yepyeni, ok uzun bir zamana dayanabilecek ve ok byk, etkileyici bir meknda rahat edebilecek, ayn zamanda da ok srprizli bir i yapmak istiyorum.. //Bu soylesi Yapi Kredi Yayincilik tarafindan, ayse Erkmenin kisisel sergisi icin duzenlenen katalog yayini icin yapilmistir.// Schlieker, Andrea, Tigers, Ships, Helicopters, interview with Ayse Erkmen, 11 April 2005, Goethe Institut, Exhibition catalogue Under the Roof, IKON, Birmingham, UK Diger onerilen projeler ve daha ayrintili bilgi icin: http://www.lwl.org/skulptur-projekte-download/muenster/97/erkmen/index.htm Kusbaskisi Manzaralar, Ayse Erkmenin Galeristteki ikinci kisisel sergisi ile ayni ismi tasiyan bir video yerlestirmesidir. Video, manzara fotograflarinin birbiri ardina gosteriminden olusnaktadir, bu gosterim inetrnetten yavas bir modem ile goruntu indiriyormuscasina gerceklesir. Awesome, The Physics Room, Christ Church, New Zeland, 2006